• 21 марта 2024
logo
флаг Адыгеи герб Адыгейска

Адыгэ лъэкъуацIэхэм ятхыкIэхэр

Адыгэ бзэшIэныгъэм ианахь зэхэмыфыгъэ Iофыгъохэм ащыщ адыгэ лъэкъуацIэхэм ятхыкIэ. Урыс къэIуакIэкIэ тхыгъэ адыгэ лъэкъуацIэхэр адыгабзэм ралъхьажьы зыхъукIэ зэщыгъэкъуагъэхэу адыгэ текстхэм, адыгэ радиом, телевидением якъэтынхэм, адыгэ театрэм икъэгъэлъэгъонхэм, адыгэ тхыгъабзэми жэрыIуабзэми къахафэхэу мэхъу. А зэхэмыфыгъэ Iофыгъом идэгъэзын фэгъэхьыгъ Хъут Казбек илъэс пчъагъэм зыдэлэжьэгъэ гущыIэлъэ-справочникэу «Адыгэ лъэкъуацIэхэм ятхыкIэхэр» зыфиIоу 2018-рэ илъэсым къыдигъэкIыгъэр. ГущыIэлъэ-справочникыр анахьэу зыфэгъэхьыгъэр адыгэ лъэкъуацIэхэм яадыгэ тхыкIэ тэрэзхэмрэ лъэкъуацIэхэм цIыфыцIэхэмрэ цIэ къызэрыкIохэмрэ зэрапыуцохэрэмрэ.

ГущыIалъэм изэхэгъэуцон екIолIэкIэ гъэшIэгъон къыфигъотыгъ: игъэпсыкIэкIэ ар адыгэ гущыIэлъэ гъэпсыкIэм пэблагъ, ау ащ текIы. Ар авторым мурадэу зыфигъэуцугъэм къыпкъырыкIыгъ. Хъутым мурад шъхьаIэу зыфигъэуцугъэр адыгэ лъэкъуацIэхэр къызэраIохэрэмрэ зэратхыхэрэмрэ зэтефэхэу шIыгъэнхэр ары.

Авторым къыхегъэщы нэмыкIыбзэхэм къахэкIыгъэ лъэкъуацIэу адыгэхэм ащыщхэр зэратхыгъэхэр гущыIалъэм зэрэдэмытхэр. Адыгэ лъэкъуацIэу зитхыкIэ тэрэз авторым ымыгъэунэфышъугъэхэри гущыIалъэм дэтыхэп.
Хъут Казбек гущыIапэм адыгэ цIэ-лъэкъуацIэхэм къатегущыIэрэ IофшIагъэхэу (урысыбзэкIи адыгабзэкIи) щыIэхэм ягугъу къыщешIы. Ащ къызэригъэнафэрэмкIэ, къыдэкIыгъэ IофшIагъэу щыIэхэр зыфэгъэхьыгъэхэр адыгэ лъэкъуацIэхэмрэ цIыфыцIэхэмрэ къызыхэкIыгъэхэр, цIэ-лъэкъуацIэхэм ахэт адыгэ макъэхэр урысыбзэм зэрегъэкIугъэхэр, адыгэ сабыйхэм адыгацIэхэр зэрафаусхэрэр, адыгацIэхэм ягъэпсыкI, нэмыкIхэр. IофшIагъэхэм ащыщхэр: Блягоз З.У., Тхаркахо Ю.А. Адыгейские фамилии и имена (Майкоп, 2002), Намитокова Р.Ю. В мире имен собственных (Майкоп, 1993), Цуекъо Алый. Адыгэ лъэкъуацIэхэмрэ тамыгъэхэмрэ (Мыекъуапэ, 2012), нэмыкIхэри.
Джы нэс адыгэ цIэ-лъэкъуацIэхэм яIофыгъохэм язэхэфынкIэ IофшIагъэ горэхэр щыIагъэхэми, Хъут Казбек зэхигъэуцогъэ гущыIэлъэ-справочникэу «Адыгэ лъэкъуацIэхэм ятхыкIэхэр» зыфиIоу непэ къытIэкIэхьагъэр адыгэ лъэкъуацIэхэм адыгабзэкIэ ятхыкIэ ехьылIэгъэ апэрэ IофшIагъ.

ГухэкI нахь мышIэми, зы адыгэ лъэкъуацIэм урысыбзэкIэ тхыкIитIу-щы иIэу къыхэкIы. ГущыIэм пай, сэ слъэкъуацIэ пштэмэ, – адыгабзэкIэ Iанцокъу (Хъутым зэритхрэм фэдэу къэттхыгъ – Iанцокъу               (н. 36), тэ тиеплъыкIэкIэ зэрэптхын фаер – Анцокъу), урыс тхыкIэу иIэхэр – Анчек, Анчёк, Анчок, Анчоков, Анцок, нэмыкIхэри. Хъут Казбек зэрилъытэрэмкIэ, мы зэблэуныгъэр щыгъэзыегъуай, сыда пIомэ, лъэкъуацIэр урысыбзэкIэ паспортрэ, нэмыкI документрэ бэмэ арытхагъ, ащ фэдиз тхыгъэмэ ахэт лъэкъуацIэм итхыкIэ зэблэпхъужьыным Iофыбэ къыпэкIы. Адыгэ лъэкъуацIэхэр адыгабзэкIэ зыщатхыхэрэр макIэ, ахэмэ якъэIуакIи ятхыкIи зыпкъ ибгъэуцоныр нахь IэшIэх.
Хъутым гущыIэлъэ-справочникыр тэрэзэу зэхэгъэуцуагъэ хъуным пай, адыгэ лъэкъуацIэхэм яадыгэ тхыкIэ тэрэз ыгъэунэфыным пай екIолIэкIэ зэфэшъхьафхэр къызфигъэфедагъэх:

апэрэмкIэ, лъэкъуацIэр зыехэм е лъэкъуацIэм икъэIуакIэ щыгъозэ Iахьыл-благъэхэм, чылэм адыдэсхэм къызэраIорэр зэригъэшIагъ. ГущыIэм пай, Быгъушъ къаIомэ, Бэгъушъ птхы хъущтэп, нэмыкIхэри;

ятIонэрэмкIэ, лъэкъуацIэ хъугъэ гущыIэм е гущыIэм ипычыгъо мэхьанэу яIэр къахэщымэ, ахэр лъэкъуацIэм итхыкIэ икъыхэхынкIэ бгъэфедэнхэр ары. ГущыIэм пай, ЛIыхъурай – ЛIыхъураер, Баджэ – Баджэр, нэмыкIхэри.
ЛъэкъуацIэхэм якIэуххэр тIо егощых Казбек:                 1) кIэухэу -эр: Баджэ – Баджэр, Аулъ – Аулъэр, Бэджан – Бэджанэр; 2) кIэухэу -ыр: Тыгъужъ – Тыгъужъыр, Бысыдж – Бысыджыр, нэмыкIхэри.

Хъут Казбек итхылъ адыгэ лъэкъуацIэхэр атхыхэу зырагъэжьагъэм тарихъэу пылъым кIэкIэу нэIуасэ тыфешIы. Ащ къызэритхырэмкIэ, адыгэ цIэ-лъэкъуацIэхэр атхыхэу зырагъэжьагъэр я 19-рэ лIэшIэгъум иятIонэрэ кIэлъэныкъу – адыгэхэр Урысыем щыщ зыхъугъэхэм ыуж, зэратхыщтыгъэхэр урысыбз. Адыгабзэмрэ урысыбзэмрэ бзэ бын зэфэшъхьафхэм зэращыщхэм, макъэу ахэтхэр бэрэ зэрэзэтемыфэхэрэм къахэкIэу, адыгэ лъэкъуацIэхэр умышIэжьынхэм нэсэу макъэу ахэтхэр урыс макъэхэмкIэ зэблахъухэуи къыхэкIыщтыгъэ. Ащ фэдэ дагъохэр къахегъэщы 1918-рэ илъэсым ыпэ атхыгъэхэми ыуж атхыгъэхэми. ГущыIэм пай, Л. Люлье, Н. Дубровиным, С. Броневскэм, нэмыкIхэми атхыгъэ адыгэ лъэкъуацIэхэм хэукъоныгъэу хашIыхьагъэхэм ягугъу къешIы. НэмытIэкъо Розэ иушэтынхэу революцием ыпэкIэ адыгэ лъэкъуацIэхэр зэщыкъуагъэхэу урысыбзэкIэ зэратхыщтыгъэхэм афэгъэхьыгъэхэм ацIэ къыреIо. (Шъуеплъ: Намитокова Р.Ю. Женские антропонимы по спискам XIX века // Проблемы адыгейской письменности и культуры речи. (Майкоп, 1979); А автор дэдэр: Мужские антропонимы по спискам XIX// Вопросы адыгейского языкознания. (Майкоп, 1982)).

Урысыбзэр нахь дэгъоу ашIэ хъу къэс, адыгэхэм ар (урысыбзэр) нахьыбэрэ агъэфедэу зэрэхъущтыгъэр, ипэум фэмыдэу, джы адыгэхэм яныдэлъфыбзэ нахьи урысыбзэр нахь дэгъоу ашIэ зэхъум, калькированиери къашIутекIоу, урыс макъэхэр адыгэ гущыIэхэм ащагъэфедэхэ хъугъэу елъытэ Хъутым. Ащ къыхегъэщы, адыгэ лъэкъуацIэхэм ащыщхэр къызэраIорэмрэ адыгабзэкIэ зэратхырэмрэ нахь зэпэчыжьэ зэрэхъугъэхэр. ГущыIэм пай, Хьэшхъуанэкъу зыфиIорэ лъэкъуацIэр урысыбзэкIэ зэратхырэр Хашханок, ар «адыгабзэ зашIыжькIэ», Хьашъхьаныкъо мэхъу («Половина собачьей головы»); урыскIэ Дагамукыр Дэгъэмыкъо е Дэгъумыкъо ашIы (тэрэзыр Дэгумыкъу), урыскIэ Хакуз зыфиIорэр Хьакужъ е Хьакъужъ ашIы (тэрэзыр Хэкужъ), Гусарук зыфиIорэр Гъусэрыкъо мэхъу (тэрэзыр Гусэрыкъу), нэмыкIхэри.

Хъут Казбек итхылъ зэхьылIагьэр охътэ чыжьэхэр арэп, 1918-рэ илъэсым, адыгэхэм тхакIэ яIэ зыхъугъэм, къыщегъэжьагъэу непэрэ мафэхэм къанэсэу ары. ЛъэкъуацIэхэр, цIэхэр, тыцIэхэр купищэу зэрэгощыгъэхэм фэдэу, тхыкIэ шапхъэу яIэхэри зэтекIыхэу елъытэ Казбек. «Купы пэпчъ къэIокIэ-тхыкIэ гъэнэфагъэхэр ахэлъ, ащ фэдэх гущыIэзэгъусэхэм чIыпIэу щыряIэмкIи», – къыхегъэщы ащ.

Адыгабзэм ишапхъэхэмкIэ, тэрэзыр, лъэкъуацIэр ыпэ щыIэу, ащ ыуж цIыфыцIэр итэу тхыгъэнхэр ары. Адыгэ тхакIэм урыс графикэр лъапсэ зыфашIым (1938-рэ илъэс) ыуж адыгэ цIэ-лъэкъуацIэхэр урыс тхыкIэм тефэу нахьыбэрэмкIэ атхыщтыгъэх.

ГъэкIэкIыгъэ цIэ-лъэкъуацIэхэм ятхыкIэ тэрэз ехьылIагъэу авторым къыIохэрэр: икъоу тхыгъэ лъэкъуацIэмрэ цIыфыцIэмрэ зэрэзэкIэлъыкIохэрэм тефэн фае инициалхэм язэкIэлъыкIуакIи; лъэкъуацIэр икъоу тхыгъэу цIыфыцIэр гъэкIэкIыгъэу игъусэми, инициалыр лъэкъуацIэм ыуж щытын фае, мыщ фэдэу: КIэрэщэ Тембот – КIэрэщэ Т., Пэрэныкъо Мурат – Пэрэныкъо М.; лъэкъуацIэри цIэри гъэкIэкIыгъэхэми, зэкIэлъыкIуакIэр къэнэжьы: KI.T., П.М.
ЛъэкъуацIэм ыуж итыхэу цIэмрэ тыцIэмрэ игъусэхэмэ, – ары адыгэ литературабзэм шапхъэ щыхъугъэр: КIэрэщэ Тембот Мыхьамэты ыкъу, Еутых Аскэр Къадырбэчы ыкъу. Икъоу тхыгъэ лъэкъуацIэм цIэмрэ тыцIэмрэ яинициалхэр игъусэхэми, ахэр лъэкъуацIэм ыуж итынхэ фае: КIрэщэ Т.М. ыкъу, Еутых А. Къ. ыкъу. ЛъэкъуацIэри, цIэри, тым ыцIи гъэкIэкIыгъэхэ хъумэ, лъэкъуацIэм иинициал апэ итэу, адрэхэр ащ къыкIэлъыкIонхэ фае: KI.T.M. ыкъу, Е.А.Къ. ыкъу.

Хъут Казбек иеплъыкIэкIэ, лъэкъуацIэмрэ цIэмрэ ячIыпIэ щытынхэ фай, грамматическэ нэшанэхэу зэдаштэмрэ (согласование) мэкъэ зэблэдзымрэ (чередование) къыдалъытэн фай. А нэшанэхэр лъэкъуацIэхэмрэ цIэ къызэрыкIохэмрэ ащызэтефэхэу бэрэ мэхъу: Бэрэтар – Бэрэтэрэ Хьамид, КIэращ – КIэрэщэ Тембот, Жанэ - Жэнэ Къырымыз, Жадэ – Жэдэ Мос.

Хъут Казбек адыгэ цIэ-лъэкъуацIэхэм ятхыкIэ лъыплъэу зыригъэжьагъэр 1970-рэ илъэсым, тхылъ тедзапIэм зыIухьагъэм, щегъэжьагъ. Мы Iофым фэгъэхьыгъэуи статьяхэр гъэзетми къыригъахьэщтыгъэх. Илъэс 50 фэдизрэ зылъыплъэгъэ цIэ-лъэкъуацIэхэм ятхыкIэ тэрэзэу непэ ылъытэрэр: ГъукIэлI Хьазрэт Сэфэры ыкъу, Аулъэ Дзэхъан Хьаджымэты ыпхъу.    

ГущыIэлъэ-справочникым игъэпсыкI. ГущыIэлъэ-справочникыр зэрэзэхэт шIыкIэр: гущыIэлъэ статьяхэм язэкIэлъыкIуакIэ урыс хьарыфылъэм изэкIэлъыкIуакIэ тет, гущыIэлъэ статьяр адыгэ лъэкъуацIэм иурыс тхыкIэкIэ къырегъажьэ, ащ ыуж ит адыгэ лъэкъуацIэм иадыгэ тхыкIэ. ЛъэкъуацIэм иурыс тхыкIэ лIэужыгъохэр (вариантхэр) иIэмэ, лIэужыгъор сатыр шъхьафэу, абзацкIэ къегъэжьагъэу къетышъ, гущыIэлъэ статьяр къызэриублэрэм еплъ еIо, мыщ фэдэу: Чундышко, м. и ж. не скл. еплъ Чундышк.

Алыгэ лъэкъуацIэм иурыс тхыкIэу суффиксэу -ов, -ев зыфиIохэрэр зыпытхэр къызэрэтыгъэхэр мужской родыр цIэеIо падежым лъэкъуацIэр итэу, зы пчъ.: Беджанов, Хунагов.

УрыскIэ тхыгъэ адыгэ лъэкъуацIэу мэкъэзэращэкIэ ухыгъэр хъулъфыгъэм ехьылIагъэмэ, ар падежхэмкIэ зэхъокIы: Мурата Батмена, Мурату Батмену, нэм.; бзылъфыгъэм ехьылIагъэмэ, падежхэмкIэ зэхъокIырэп: Сару Батмен, Саре Батмен, нэм. Ар мырэущтэу къеты: Батмен, м. скл., ж. не скл. (ащ къикIырэр: «в мужском роде склоняется, в женском – не склоняется» – зыкIэурысыбзэр лъэкъуацIэм иурыс тхыкIэ ыужы итышъ ары).

Адыгэ лъэкъуацIэу урыскIэ тхыгъэр мэкъэзещэкIэ (е, й, о, у, ы, э) ухыгъэмэ, хъулъфыгъэм ехьылIагъэми бзылъфыгъэм ехьылIагъэми, падежхэмкIэ зэхъокIырэп: Саре Хабаху, Мурата Хабаху, нэм. Ар мырэущтэу къегъэлъагъо: Хабаху, м. и ж. не скл.

Зы лъэкъуацIэм ехьылIэгъэ гущыIэлъэ статьяр Iахьихэу (абзацихэу) зэхэты:

1. Бесиджев. Бысыдж, -ыр, -хэр, -ым, -хэм//-мэ. Джаущтэу урыс тхыкIэм иегъэжьэпIэ шъуашэ изакъоу, лъэкъуацIэм иадыгэ тхыкIэ изэхъокIыкIэ кIэуххэр игъусэхэу къеты. КIэухэу -хэм зыфиIорэр тхыгъабзэм нахь инэшанэшъ, ар -мэ зыфиIорэ кIэухым ыпэ ит. -хэмэ зыфиIорэ кIэухыр бэрэ агъэфедэрэпышь, ар хилъытэрэп.

2. ЫлъэкъуацIэр, зэратхырэр, зэрэкIорэр ... Бысыдж. Точкищым къикIырэр лъэкъуацIэм ыпэ итыхэу зыцIэ къыриIуагъэхэм анэмыкI цIэ къызэрыкIохэри ащ зэрэпыуцохэрэр ары.

3. Бысыдж зылъэкъуацIэр, БысыджкIэ кIорэр, Бысыджэу зыфаIорэр, Бысыджхэм//Бысыджмэ яй, нэм. ЯтIонэрэ, ящэнэрэ абзацхэр зыкIищыкIагъэхэр урысыбзэкIэ «носит фамилию» зыфиIорэр занкIэу зэрадзэкIызэ (калькэ ашIызэ), адыгэ къэIуакIэхэм ачIыпIэ адыгэхэм «лъэкъуацIэ ехьы» амыIоным пай.

4. Бысыдж: Бысыдж Чэчан, ~ Цац, ~ лIакъор, ~ зэшыхэр, ~ кIалэр, ~ врачыр, нэм. Адыгэ лъэкъуацIэм цIыфыцIэр е цIэ къызэрыкIор ыужкIэ щытхэу адыгабзэкIэ зэрэпыуцохэрэм мыхэр ищысэх. Чередование иIэмэ, ари къегъэлъагъо мыщ фэдэу: Бэджан – Бэджэнэ Мурат. Абзацым иапэрэ гущыIэзэгъусэ хэт лъэкъуацIэмрэ цIэмрэ икъоу къетых, ащ къыкIэлъыкIохэрэм къыкIэIотыкIыжь ахэмытыным пае, ЛъэкъуацIэм ычIыпIэ тамыгъэу ~ /тильдэ/ егъэуцу. ХъулъфыгъацIэмэ зэкIэмэ ачIыпIэ щысэ папкIэ иIэу цIэу Чэчан зыфиIорэр, бзылъфыгъацIэмэ зэкIэмэ ачIыпIэ цIэу Цац зыфиIорэр егъэфедэх (ахэм ачIыпIэ ищыкIэгъэ цIэр ибгъэуцо хъущт).

5. Бысыдж Чэчан – Бысыдж Ч. е Б.Ч.; Бысыдж Чэчан Мафэ ыкъу – Бысыдж Чэчан М. ыкъу е Бысыдж Ч.М. ыкъу, е Б.Ч.М. ыкъу.

6. Бысыдж Цац – Бысыдж Ц. е Б.Ц.; Бысыдж Цац Нащэ ыпхъу – Бысыдж Цац Н. ыпхъу е Бысыдж Ц.Н. ыпхъу, е Б.Ц.Н. ыпхъу. Мы аужырэ IахьитIур зэмкIэ хъулъфыгъэм, адрэмкIэ бзылъфыгъэм ацIэ-лъэкъуацIэхэм ягъэкIэкIыгъэ адыгэ тхыкIэ ехьылIагъэх. Ахэми цIэ-лъэкъуацIэхэм яинициалхэр ащегъэфедэх.

ТыцIэм иинициал «ыкъу» е «ыпхъу» зыфиIорэ гущыIэр игъусэн фае, сыда пIомэ урысыбзэм ишапхъэхэмкIэ инициалыр зычIыпIэ итэу хабзэр зы гущыI: И. (Иванович), А. (Андреевич)... НэмыкIэу къапIомэ, зы буквэкIэ (инициалкIэ) къатырэр зы гущыI нахь гущыIитIоп! Зы буквэкIэ урысыбзэм щагъэнэфэрэ зы гущыIэр (Кадырович) адыгабзэкIэ къызэраIорэр гущыIитIу: Къадыры ыкъу. Урыс тхыкIэм фэдэ ашIызэ, а гущыIитIур адыгабзэкIэ зы буквэкIэ къатэу хъугъэ: Хъот Азмэт Къадыр ыкъу зыфэпIощтым ычIыпIэ, Хъот Азмэт Къ. атхы! Мы тхыкIэри урысыбзэм ишапхъэу, адыгабзэм ишапхъэхэм атемыфэу тиныдэлъфыбзэ къыхэхьагъэхэм ащыщ. Арышъ, тэрэзыр тым ыцIэ – хъулъфыгъэм ятэ иинициал ыкъу зыфиIорэр, бзылъфыгъэм ятэ иинициал ыпхъу зыфиIорэр – апытынхэ фае: Хъот Шумаф Нащэ ыкъу – Хъот Шумаф Н. ыкъу, Хъот Щащ Къадыры ыпхъу – Хъот Щащ Къ. ыпхъу.

Адыгабзэм иорфографие щыкIагъэу иIэмэ ащыщэу елъытэ Хъутым къызэраIорэмрэ зэратхырэмрэ зэтемыфэрэ кIэуххэр зиIэхэр адыгэ лъэкъуацIэхэм зэрахэтхэр. Гущ. пае, Тэхъу пIоми Дыхъу пIоми, якIэух тхыкIэхэр зэфэдэх, ау къызэраIохэрэр зэфэдэхэп: ыпэрэм ттхырэм нэмыкI макъэ пытэп, ятIонэрэм пытымытхэу, ау мэкъэзещэу ы-р игъус – Дыхъуы. Ахэм афэдэх: ШъэоцIыкIу, ау ЦIыкIуы, ПсыIушъу, ау Кушъуы, нэм. Ащ фэдэу у-p зыхэт макъэу мэкъэзещэу ы-р зигъусэмкIэ лъэкъуацIэр ухыгъэмэ, ахэм буквэу ы-р апетхэ: Уджыхъуы, Хьамтэхъуы, нэм. Джаущтэу транскрипцие шIыкIэр – справочникым игъэкIотыгъэу щегъэфедэ.

ЫкIи пэублэ гущыIэм къыщеIо мы тхыкIэр джырэ адыгэ орфографием зэрэтемыфэрэр, ау зигугъу ышIырэ лъэкъоцIэ кIэуххэр справочникым еджэрэм зэхимыгъэкIокIэнхэм пае, Кушъуы, Хьабэхъуы ыIозэ къыщеты. Ау ахэр джырэ адыгэ орфографием зэрэщатхыхэу птхынхэ зэрэфаери къыщеIо.

Макъэр зэрэзэхэтыр къэзыгъэлъэгъорэ транскрипцие шIыкIэм тетэу тхакIэм щыбгъэфедэнэу щытэп, – еIо Хъутым, – тэрэзыр: Шъхьаплъэкъу – Шъхьаплъэкъор, Шъхьаплъэкъом, Хъурай – Хъураер, Хъураем.

Справочникым пшъэрылъ шъхьаIэу зэшIуиххэрэр: еджэрэм ищыкIагъэр икъоу хигъотэныр, джэнджэш къыхэмыхьаныр, адыгабзэр икъоу зымышIэрэми гущыIалъэр IэпыIэгъу афэхъуныр, лъэкъуацIэм ыпкъ кIэуххэр зытетым тетхэу пигъэуцохэмэ, къэIуакIэри тхыкIэри тэрэзы хъунхэр ары. Ащ пай, лъэкъуацIэхэм якIэуххэм транскрипциер зыкIащигъэфедэрэр.

Адыгэ гущыIалъэхэм къэбэртэе гущыIэхэр зэрадэмытым фэд, мыщи къэбэртэе лъэкъуацIэхэр дэтхэп (ахэр Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым къащыхаутыгъэ IофшIагъэхэм ахэбгъотэщтых), ау адыгэхэми къэбэртаехэми зэдыряе лъэкъуацIэхэр дэтых.

НэмыкIыбзэ къыхэкIыгъэ лъэкъуацIэ горэхэри IофшIагъэм хэтых. ГущыIэм пай, лъэкъуацIэу Мыхьамэджанэр анахь орфографическэ гущыIэлъэ дэгъум тет лъэкъуацIэхэм ахэт: ЗекIогъу Уцужьыкъу, Мыхьамэджэнэ Юныс, Одэжьдэкъо Хьаджымэт. Адыгэ орфографическэ гущыIалъ. 1968. Ар адыгэ лъэкъуацIэхэм ахэмыгъэхьаныр зэфэнчъагъэу елъытэ Хъутым. Ащ фэд лъэкъуацIэу Кэстанэри: Кэстэнэ Дмитрие адыгэ писательхэм ащыщ.
Тхылъым тэ еплъыкIэу тигъэшIыгъэхэри къэттхыных:  

1.Транскрипцие шIыкIэр авторым зыщигъэфедэрэм скобкэ плIэмыехэм адэтэу къыгъэлъэгъуагъэмэ нахьышIугъэу тэлъытэ: [Тыхъу, ау Дыхъуы, ШъэуэцIыкIу, ау ЦIыкIуы, ПсыIушъу, ау Куышъуы];
2.Тэ тиеплъыкIэкIэ Iахьищэу зэхэт цIэ-лъэкъуацIэм хэт тыцIэм къыпыхьэрэ кIэухэу -ы пымытми хъущт: ГъукIэлI Хьазрэт Сэфэр ыкъу, Аулъэ Дзэхъан Хьаджымэт ыпхъу.    

3. ЛъэкъуацIэу Анчек//Анчёк//Анчок//Анчоков иадыгэ къэIуакIи, тхыкIи Анцокъу. ЛъэкъуацIэр адыгэ-абхъазыбзэхэм зэдыряе гущыIэу къызытекIыгъэр аIо. (Апэрэ Iахьэр – Анцо абхъ.-абаз. Анцва’ (абх. Анц?а, абаз. Анчва «Тхьэшхо»), ятIонэрэ Iахьэр -къуэ//-къо «сын»).  

Хъут Казбек итхылъэу «Адыгэ лъэкъуацIэхэм ятхыкIэхэр» (2018) шIуагъэ къэзытыщт IофшIагъэу щыт. Ар IэпыIэгъушIу афэхъущт гъэзетэм, радиом, телевидением яIофышIэхэм, анахьэу кIэлэегъаджэхэм.
Тхылъыр ыщэфынэу зышIоигъом Нэгъой Сафьеты ибукинистическэрэ «Дом книги» зыфиIорэ тучанымрэ ачIигъотэщт.

Анцокъо Сурэт,
шIэныгъэлэжь.
  


Возврат к списку

Top